Cahilde eksik olan tek şey ahlaktır. Bilgi öğrenilir, görgü kazanılır, deneyim zamanla birikir. Ama ahlak yoksa, geriye hiçbir şey kalmaz. Çünkü ahlaksız cahil yalnızca bilgisiz değildir; aynı zamanda tehlikelidir.

Dostoyevski, “İnsanı cehenneme götüren yol, içindeki boşluktan geçer” der. O boşluk çoğu zaman bilgiden değil, ahlaki yoksunluktan doğar. 

Suç ve Ceza’daki Raskolnikov’un bilgisi vardı; ama ahlaki pusulası kaydığında, cinayete uzanan yol da açılmış oldu.

Tolstoy’un Anna Karenina’sında toplumun en bilgili, en kültürlü kesimlerinin bile ahlaki çürüme içinde nasıl savrulduğunu görürüz. Demek ki cehalet yalnızca öğrenmemek değildir; vicdanın sesini susturmaktır.

Bizim edebiyatımızda da aynı uyarı yankılanır. Yunus Emre, “İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir” diyerek, bilgiyi ahlaktan ayırmaz. Kendini bilmeyen, haddini bilmeyen kişi isterse tüm kitapları hatmetsin yine cahildir. Çünkü onda eksik olan tek şey ahlaktır.

Sabahattin Ali’nin Kuyucaklı Yusuf’u da bunun çarpıcı örneğidir. Yusuf, köyde pek çok kişiden daha az “bilgili” görünür; ama vicdanı, adalet duygusu ve merhametiyle çevresindeki sözde aydınlardan daha insancıldır. Asıl cahil, diploması olan ama ahlakı olmayanlardır.

Ahmet Hamdi Tanpınar, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde toplumsal yozlaşmayı hicvederken bize şunu gösterir: Bilgi kırıntısıyla süslenmiş ama ahlaktan yoksun hayatlar, sadece yapay bir düzen kurar. O düzenin çarkları döner, ama insanı öğütür.

Nazım Hikmet, “Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür ve bir orman gibi kardeşçesine” derken ahlakın en yalın halini işaret eder. Bilgiyle değil, vicdanla kurulmuş bir hayat tasviridir bu. Çünkü kardeşçe yaşamanın temeli, ahlaktır.

Bugün yaşadığımız sorunların çoğu bilgi eksikliğinden değil, ahlak eksikliğinden kaynaklanıyor. Yanlış kararlar, çarpık ilişkiler, yozlaşmış siyaset, kirlenmiş medya… Hepsinin altında aynı temel yatıyor: Ahlakın yokluğu…

Cahil ama ahlaklı bir insan, öğrenmeye açıktır; hatasından döner, yanlışı düzeltebilir. Oysa ahlaksız cahil, bilgisizliğini örtmek için bağırır, güç gösterisine başvurur. Kalabalıklaştığında zorbalığa dönüşür. Gücü eline geçirdiğinde adaleti değil, çıkarını yüceltir. O yüzden mesele bilgiyi çoğaltmak değil, bilgiyi ahlakla taçlandırmaktır. Bilgi güçtür ama ahlak o gücün yönünü belirler. Ahlak olmazsa bilgi, kötülüğü besler; ahlak olmazsa makam, zulme dönüşür; ahlak olmazsa servet, haksızlığa aracılık eder.

Bugün en çok ihtiyacımız olan şey, kendini bilmek, vicdanın sesini kaybetmemek, toplumsal yozlaşmaya karşı durabilmektir, çünkü ahlak yoksa, bilgi de, güç de, para da, siyaset de dibe vurmayı engelleyemez. (Dünya edebiyatının cahillik ve ahlak kavramını her dönem işlemesi  bizim de bu yazımızda  fazlaca alıntı yapmamıza  sebep olmuştur)

İsmail Fidanay