Sosyal medyada kültür konularını izleyenler; kısa bir süre önce Türk müzeciliğinin önde gelen isimlerinden Osman Hamdi Bey ile ilgili tartışmaya tanık oldular.  Müzecilerden bazıları tartışmaya yorumlarıyla katıldılar. Televizyon dizilerinden “Kızılcık Şerbeti” de Osman Hamdi Bey’in sergisine yer verdi.  Beklenmedik anda bu tartışmanın başlamasının nedeni de Yaşar Yılmaz’ın “Osman Hamdi Bey’in Öteki Yüzü” isimli kitabıydı. Kitabın yayınlanması ve bazı televizyon programlarına katılan Yaşar Yılmaz kitabının belgelere dayandırdığını ileri sürdü.  Ayrıca Osman Hamdi Bey ile ilgili bilinenleri çürüttüğünü söylemişti. Önce arkeolog-gazeteci Nur Nirven onun ardından arkeolog Nezih Başgelen’in sosyal medyadaki yorumları Osman Hamdi Bey’i birden kültür camiasının gündemine taşıdı.

Yaşar Yılmaz’ın arkeolog veya müzeci değil inşaat mühendisi olduğu söylendi. Ancak kendisi arkeoloji ile yakından ilgilenen bilimsel niteliği olan bir kişidir. Anadolu’nun Gözyaşları, Türkiye’nin Antik Kentleri, Anadolu Antik Tiyatroları, Anadolu Doğal Taşlarının Dünyadaki İzleri isimli kitaplarıyla bu konudaki bilgisini kanıtlayan, benim de tanıdığım bir araştırmacıdır.

Yaşar Yılmaz’ın müzecilerin ve bazı araştırmacıların tepkisini çeken kitabı henüz elime geçmediğinden bu konuda müzeci dostlarımın ısrarına rağmen tartışmaya katılmak istemedim. Günümüzün önde gelen müzecilerinden Oğuz Alpözen kitaba tepki gösterenlere bu kitabı okuyun diye adeta feryat etti. Bazı müzeci arkadaşlarım ve okuyucularım; bu konuda senin görüşlerin nedir diye sormaya başladılar. Kısacası iki taraf arasında kaldım; ilk fırsatta kitabı okuduğumda görüşümü yazmaya çalışacağım.

Türkiye müzeciliğin duayeni diyeceğimiz Osman Hamdi Bey’den söz etmeden önce bir konuya açıklık getirmek isterim. Doğruya doğru, eğriye eğri; Türkiye müzeciliği batı müzeciliğinden en azından 200 yılı aşkın sürede arkeoloji ve müzenin ne olduğunun farkına varmıştır. Cumhuriyet döneminden 2000’li yılların başlarına kadar müzeciliğimiz büyük atılım göstermiş, eserleriyle, çalışmalarıyla ünlenmiş pek çok müzeci yetişmiştir. Bu arada bazı müzelerimiz ödüller kazanmış, bilimsel alanda,  medyada kendisinden uzun uzun söz ettirmiştir. Bundan sonra önce duraklamaya, sonra da günümüzde çöküşe geçmiştir.

Türkiye’de ilk müzeyi 1846 yılında Sultan Abdülmecid döneminde, Tophane Müşiri Ahmet Fethi Paşa tarafından Hagia Eirene’de (Aya İrini) Müze-i Hümayun ismiyle açılmıştır.

Konumuz Osman Hamdi Bey olduğundan, ondan söz etmek istiyorum. Osman Hamdi Bey ile ilgili onlarca kitap, makale yazılmış, adına sempozyumlar düzenlenmiş, kongrelerde tebliğler sunulmuştur. Müzeler Haftasında da yine onun adına sergiler düzenlenmiştir. Kısacası müze-bilimde her zaman ön planda kalmıştır.

Sadrazam Ethem Paşa’nın oğlu olan Osman Hamdi Bey (1881-1910)  1856 yılında Mekteb-i Maarif-i Adliye’de okurken resme olan yatkınlığı dikkati çekmiştir. Ailesi tarafından Viyana’ya hukuk eğitimi almak üzere gönderilmiş, bu arada Paris Ecole  des Beaux  Ares’e de  devam etmiş, ünlü resim atölyelerinde eğitim almıştır. Paris’te 1867 ve 1873 yıllarında Viyana’da açılan sergilerde ülkesini temsil etmesinin yanı sıra yağlı boya tablolarıyla katılmıştır. İki yıl Paris’te kaldıktan sonra Türkiye’ye döndüğünde 1869 yılında Bağdat Vilayeti Umur-ı Ecnebiyye Müdürlüğünde görevlendirilmiş, 1871’de Teşrifat-ı Hariciye Müdür Yardımcılığına getirilmiştir. Ardından Hariciye Umur-ı Kâtipliği (1875), Matbuat-ı Ecnebiye Müdürlüğü, Beyoğlu Altıncı Daire-i Belediye Müdürlüğü görevlerini yaptıktan sonra Müze-i Hümayun Müdürü P. Anton Dethier’in ölümü üzerine Sultan II. Abdülhamit tarafından 11 Eylül 1881’de müze müdürlüğüne atanmıştır. Bir süre sonra da ilk defa Sanayi-i Nefise Mektebi’ni kurmuştur.

Müze Müdürlüğünü 1881-1910 yıllarında sürdürmüştür. Müze Müdürü olduğu dönemde eski eser kaçakçılığını önlemeye çalışmıştır. Bunda ne kadar başarılı olup olmadığı tartışmaya açıktır.

Osman Hamdi Bey’in ilk Asar-ı Atika Nizamnamesini de kendisinden önce müze müdürü olan A.Dethier’in hazırladığı taslaktan yaptığı bilinmektedir. Eski eserleri devlet malı sayan ve bunların yurtdışına çıkarılmasını yasaklayan “Asarı Atika Nizamnamesi” 1884 yılında yürürlüğe girmiş, 1973 yılına kadar da eski eserlerin kısmen de olsa korunmasını sağlamıştır.

Osman Hamdi Bey’in eski eserleri koruma girişimlerine rağmen yine de bazı eserler yurt dışına kaçırılmıştır. Bu konuda onu suçlamak doğru değildir. Dönem, Sultan II. Abdülhamit dönemidir. Hafiye teşkilatıyla, muhbirleriyle uçan kuştan bile haberi olan padişahın yurt dışına kaçırılan eserlerden habersiz olması imkânsızdır. Çoğu eser onun izniyle; belki de siyasi olarak yurt dışına gönderilmiş olabilir.

Türkiye’de ilk müze binası olan Müze-i Hümayun 13 Haziran 1891’de ziyarete açılmıştır. Bunun ardından arkeoloji kazılarına önem verilmiş, müzeye pek çok eser kazandırılmıştır. Osman Hamdi Bey ilk defa Ayvalık ve Bergama kazılarını yapmış, ardından 1883’te Adıyaman-Nemrut Dağı; 1887’de Lübnan-Sayda (Sidon); 1891-1892’de Muğla-Lagina kazıları; Myrine; Zincirli-Sakçagözü ve bugün Lübnan sınırları içerisindeki özellikle Sayda (Sidon) Kral Nekropolü’nde bulduğu Ağlayan kadınlar, İskender, Satrap ve Likya lahitleri başta olmak üzere bulunan 20 den fazla lahit geniş yankı uyandırmış, Müze-i Hümayun (İstanbul Arkeoloji Müzeleri) dünyanın sayılı müzelerinden biri olmuştur.

Osman Hamdi Bey 25 yıl müze müdürlüğü yapmış, çalışmalarından ötürü yabancı devletler tarafından çeşitli hatıra madalyonları başta olmak üzere ödüllendirilmiştir.

Osman Hamdi Bey 24 Şubat 1910’da yaşamını yitirmiş, devlet töreniyle resim çalışmalarını yaptığı Eskihisar’daki yalısının arkasında bir alana gömülmüş, üzerine de bir Selçuklu mezar taşı konulmuştur.

Osman Hamdi Bey müzeciliğinin yanı sıra aynı zamanda ünlü bir ressamdır. Kaplumbağa terbiyecisi, Yeşil Camide kuran okunması, Mimozalı kadın, Şehzade Türbesinde derviş, Silah taciri belli başlı resimleridir. Türk resim sanatına figürü sokmuş; Paris, Viyana, Berlin,  Roma ve Münih’de sergilediği tabloları ona ödüller kazandırmıştır.

Osman Hamdi Bey gibi müzecilik ve resim sanatında ün yapmış, idol olmuş bir sanatçıyı eleştirmenin pek de yerinde olmadığı görüşündeyim. Bu tartışma geçmişte Taha Toros ile yaptığım bir konuşmayı hatırlattı. Taha Toros Paris Büyükelçiliğinde bir konuyu araştırırken Sultan II. Abdülhamit tarafından jön Türklere gönderilen para makbuzlarıyla karşılaşmıştı. Yeni yetişen bir gazeteci heyecanıyla onları yayınlasanıza demiştim. Ancak bana verdiği yanıtın ne kadar doğru olduğunu şimdi anlıyorum. Tarihin seyrini değiştirecek, bazı kahramanları etkileyecek şeyleri yayınlamak doğru olmaz…